Basa Rayat

v  BASA RAKYAT     

            Basa mangrupa salasahiji unsur tina kabudayaan. Dina basa aya nu disebut babasan jeung paribasa. Paribasa, numutkeun kamus umum basa Sunda; Paripaos, basa pakeman, kalimah nu geus matok sarta ngandung pituah/piluangeun.

v  UNGKARA TRADISIONAL

            Numutkeun Alan Dundes, paribasa atawa ungkara tradisional hésé diartikeunna. Malah ceuk Archer Taylor, paribasa téh teu mibanda arti. Ari sawangan nu bieu téh teu dipanujuan ku Dundes, sabab sok sanajan hésé ogé urang bisa narekahan ku hal nu séjén.

Cervantes ngartikeun yén paribasa téh kalimah pondok anu dicokot intisarina tina pangalaman nu panjang. Sedengkeun ceuk Betrand Russel, paribasa téh mangrupa kawijaksanaan jalma loba nu mangrupa kaparigelan hiji jalma (The wisdom of many, the wit of one)

            Paribasa bisa dibagi kana opat golongan;

1. Paribasa anu sabenerna. Nya éta, ungkara tradisional nu mibanda sipat-sipat saperti;

A. Kalimahna lengkep.

B. Dina wangunna, sasarina kurang ngalaman parobahan.

C. Ngandung ajén bebeneran jeung kawijaksanaan.

2. Paribasa anu teu lengkep kalimahna. Ieu paribasa téh mibanda sipat-sipat nu khas, di antarana;

A. Kalimahna teu lengkep.

B. Wangunna sok robah.

C. Jarang ngungkabkeun kawijaksanaan.

D. Sipatna kiasan.

3. Paribasa Umpama (perumpamaan). Nya éta ungkara tradisional anu dimimitian ku kecap-kecap saperti jeung siga.
4. Ungkara-ungkara nu mirip jeung paribasa. Nya éta babasan-babasan nu digunakeun keur ngahina (insult) saperti; Nyeletuk (retort), sindir, sampir, jawaban pondok nu seukeut,jeung mangrupa ucap-ucap nu matak nyeri kana haté.

      Klasifikasi éta téh dumasar kana wanda nu digunakeun ku urang Amerika. Hal éta ogé dipaké pikeun ngabagi ’peribahasa Indonesia’. S. Keyzer misalna, ngabagi paribasa kana lima golongan; 1. Paribasa ngeunaan sasatoan. 2. Paribasa ngeunaan tutuwuhan. 3. Paribasa ngeunaan manusa. 4. Paribasa ngeunaan anggota kulawarga. 5. Paribasa ngeunaan fungsi anggota awak.

      Tina sajumlahing babasan atawa paribasa anu hirup dina basa Sunda, lamun ku urang dititénan ungkara atawa eusina, umumna ngébréhkeun kahirupan urang Sunda anu masih kénéh dina pola agraris. Hal ieu bisa dititénan dina ngaran-ngaran tutuwuhan, sasatoan, atawa kabiasaan sapopoé anu nyampak dina babasan atawa paribasa.

      Tapina sabalikna, sanggeus urang Sunda wawuh kana ambahan kahirupan anyar  –widang industri cindekna mah- teu katémbong karancagéanana dina ngagelarkeun babasan atawa paribasa anyar. Ana kitu, babasan atawa paribasa anu hirup (kénéh) nepi ka kiwari téh ukur jadi ‘warisan’ wungkul ti jaman-jaman nu tukang. Ieu warisan téh teu mustahil beuki dieu mah bakal beuki kicup, sabab nungtutan terus maréplékan-laleungitan; Tepi ka ahirna mah geus teu dipikawanoh deui ku urang Sundana sorangan, lantaran geus teu produktif.

     

v  FUNGSI PARIBASA

            Saperti ogé folklore lisan, umumna paribasa téh salaku sistem proyéksi, salaku alat, ngesahkeun pranata-pranata jeung lembaga kabudayaan, salaku atikan keur budak, jeung salaku alat nu ngatur norma-norma masyarakat sangkan digugon (Baccom, 1965)

            Paribasa mibanda fungsi salaku alat komunikasi, utamana dina kadali masyarakat (social kontrol) anu sacara kongkrit ngiritik hiji jalma anu ngarempak kana norma-norma di masyarakat. Ngahina hiji jalma ku ngagunakeun paribasa leuwih keuna kana haté batan hinaan sacara langsung. Hal éta disababkeun paribasa teu miboga sipat keur sadirieun hiji jalma.

            Salian éta, salasahiji fungsi basa téh bisa dipaké pikeun ukuran kapinteran hiji jalma. Contona, ku ngucapkeun paribasa téh éta jalma bakal diajénnan salaku jalma nu wijak.

            Kacindekanana, paribasa téh mibanda fungsi salaku alat pikeun meunang hiji ‘penghargaan’ ti masyarakat.

CONTO BABASAN JEUNG PARIBASA

1. Ambon sorangan                 : Bogoh nyabeulah, alatan teu dilayanan

2. Asa dijual teu payu             :Diantep ku sakabéh jalma, euweuh nu nakon

3. Asa ditincak hulu                : Asa dihina, disapirakeun, teu dihargaan.

4. Samar polah samar rasa       : Teu puguh laku sabab panggih jeung nu dipicinta

5. Muncang labuh ka puhu      : Jalma nu ngumbara tuluy balik ka asal

6. Nyolok mata buncelik         : Ngalakukeun hal nu matak nganyerikeun batur, bari jeung                                        di hareupeun jalma loba

7. Sajeungkal dijieun sadepa   : Carita jalma nu sok ditambahan dipapantes, dipasieup,

                                                  dijiga-jiga nepi ka leuwih hebat batan nu sabenerna.

8. Pacikrak ngala merak          : Ngagambarkeun kaayaan nu teu saimbang

9. Endog tara megar kabéh     : Sanajan saindung-sabapa, tapi ari urusan rejeki mah can                                                        tangtu sarua

10. Goong saba karia              : Datang sakarepna sorangan, sanajan teu diondang

11. Goong nebeuh manéh       : Ngagulkeun diri sorangan atawa kulawarga

12. Teu diambeuan                  : Teu diajénan atawa teu dihargaan

13. Ditiung sanggeus hujan     : kakara iatna, sanggeus cilaka (teu ti saméméhna)

14. Tuang jinis             : Nyeungseurikeun guguyon sorangan, sabab batur mah                                                           taya nu seuri

15. Ngalebur tapak                  : Ninggalkeun kalakuan goréng, milampah nu hadé baé.

16. Ngodok liang buntu          : Sarua jeung capé gawé teu kapaké.

17. Kéjo asak, angeun datang : Sapagodos jeung maksud nu rék ditepikeun

18. Nyanghulu ka jarian          : Ngadunungan jelema nu sahandapeun harkatna

20. Ngahileud peuteuy            : Ngahalang-halang pakarepan batur

21. Haréwos bojong                : tumerap kana rusiah, nu geus jadi rusiah umum

22. Ginding kakampis             : tumerap ka jalma anu papakéanana ginding, tapi taya                                                            duittan

23. Gede cahak leutik cohok  : Loba kahayang batan pamasukan

24. Gantung teureuyeun         : Ngarasa keur kakagokna, saperti contona keur                                                                       ngeungeunahna dahar dititah gawé

¨SISINDIRAN

A. Perkara Sisindiran

      Sisindiran téh asalna tina kecap sindir, anu ngandung harti omongan atawa caritaan anu dibalibirkeun, henteu togmol. Luyu jeung éta, dina sastra sunda anu disebut sisindiran téh nya éta karya sastra anu ngagunakeun rakitan basa kalayan dibalibirkeun. Dina sisindiran, eusi atawa maksud anu dikedalkeun téh dibungkus ku cangkangna. 

     Wangunan sisindiran kauger ku purwakanti, jumlah enggang dina unggal padalisan, jeung jumlah padalisan dina unggal padana. Ku kituna, sisindiran téh kaasup kana wangun ugeran ( puisi ).

B. Papasingan Sisindiran

     Upama ditilik tina wangun jeung cara ngébréhkeunnana, sisindiran téh dibagi jadi tilu golongan, nyaeta:

a) Rarakitan;                      b) Paparikan;                           c) Wawangsalan

 a. Rarakitan

     Rarakitan nya éta sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung eusi. Éta cangkang jeung eusi téh padapapak di puhuna ( mindoan kawit ). Salian ti éta, antara cangkang jeung eusi téh kudu sasora sarta murwakanti engang panungtungna dina unggal padalisan            ( laraswekas ). Tapi laraswekas nu aya dina sisindiran mah nya éta laraswekas anu kaselang heula, siga pacorok. Ari jumlah engangna dina unggal padalisan aya 8 (delapan) engang. Jumlah padalisan dina sapadana magrupa bilangan jangkep; satengahna cangkang jeung satengahna deui eusi. Kiwari anu popular teh rarakitan anu sapadana diwangun ku opat padalisan ; dua cangkang jeung dua eusina.

    Perhatikeun conto rarakitan di handap!

                  Mun teu tulus ka paseukna,

                  kapancirna oge hadé

                  Mun teu tulus ka lanceukna,

                  ka adina oge hadé

                 

    Rarakitan di luhur diwangun ku opat padalisan; dua cangkang jeung dua eusi. Padalisan hiji dina cangkang, dimimitian ku kecap mun, sarua jeung padalisan kahiji dina eusi. Padalisan kadua dina cangkang dimimitian ku kecap ka, sarua jeung padalisan kadua dina eusi. Hartina, cangkang jeung eusi téh padapapak puhuna saperti rakit, nu matak disebut rarakitan Bisa oge disebutkeun, cangkang jeung eusi téh mangrupa purwakanti mindoan kawit.

    Ayeuna tengetan engang panungtungna. Engang panungtung padalisan kahiji dina cangkang nya éta na murwakanti jeung engang panungtung padalisan kahiji dina eusi. Engang panungtung padalisan kadua dina cangkang nya éta dé, murwakanti jeung engang panungtung padalisan kadua dina eusi.

    Jumlah engangna dina unggal padalisan aya dalapan engang. Geura urang rucat hiji-hiji:

                  Mun-teu-tu-lus-ka-pa-seuk-na (8 engang)

                  ka-pan-cir-na-o-ge-ha-dé                    (8 engang)

                  Mun-teu-tu-lus-ka-lan-ceuk-na            (8 engang)

                  ka-a-di-na-o-ge-ha-dé                         (8 engang)

    Ditilik tina eusina, rarakitan téh bisa digolongkeun kana tilu golongan nya éta rarakitan silihasih, piwuruk, jeung sesebréd.

1) Rarakitan silihasih, nyaeta rarakitan anu eusina silihasih, cinta, atawa birahi. Contona:

                        Daek sotéh ka cikonéng,        

                        ka Cisitu mah teu purun.

                        Daek sotéh ka nyi Oneng,

                        ka nu itu mah teu purun.

                                    Sapanjang jalan Soreang,

                                    moal weléh diaspalan.

                                    Sapanjang tacan kasorang,

                                    moal weléh diakalan.

                        Hayang teuing buah hiris,

                        teu bisa ngaasakanana.

                        Hayang teuing ka nu geulis,

                        teu bisa ngakalanana.

                        Hayang teuing angeun waluh,

                        arék didahar jeung cabé.

                        Hayang teuing geura wawuh,

                        arek diajak ka lebe.

                                    Hayang teuing beunteur leutik,

                                    ambéh teu seukeut cucukna.

                                    Hayang teuing teuing nganteur balik,

                                    ambéh deukeut jeung lanceukna.

2) Rarakitan piwuruk, nyaeta rarakitan anu eusina piwuruk atawa naséhat. Contona:

                        Lamun urang ka Cikole,

                        moal hésé tumpak kahar.

                        Lamun urang boga gawé,

                        moal hésé barang dahar.

                                    Sing getol nginum jajamu,

                                    nu guna nguatkeun urat.

                                    Sing getol néangan élmu,

                                    nu guna dunya ahérat.

                        Lamun urang ninun kantéh,

                        ulah resep maké poléng.

                        Lamun urang leutik kénéh,

                        ulah resep ngomong goréng.

                                    Lamun hayang nyieun pager,

                                    kudu daék mawa paku.

                                    Lamun hayang jadi pinter,

                                    kudu daék maca buku.

                        Lamun urang melak salam,

                        kudu daék ngrawatna.

                        Lamun urang ngaku islam

                        kudu daék jeung solatna

3) Rarakitan sesebréd, nya éta rarakitan anu eusina banyol atawa lulucon. Contona;

            Majar manéh cengkéh konéng

            Kulit peuteuy dina nyiru

            Majar manéh lengkéh konéng

            Kulit beuteung meni nambru

                        Abdi mah alim Ka Bandung

                        Hayang sotéh ka Cibaluh

                        Abdi mah alim dicandung

                        Hayang sotéh mun diwayuh

B. Paparikan

            Kecap paparikan asalna tina kecap parek nu hartina deukeut. Nilik kana wangunna paparikan téh méh sarimbag jeung rarakitan. Bédana, paparikan mah henteu kudu papak di puhuna (mindoan kawit). Tapi, ukur deukeut sorana, sarta murwakanti dina unggal padalisanna (purwakanti laraswekas). Lebah jumlah  padalisan dina sapadana jeung jumlah engang dina unggal padalisanana, henteu béda jeung rarakitan. Contona;

                        Boboko ragrag di imah

                        Ninggang kana pileuiteun

                        Mun bogoh montong ka sémah

                        Ari anggang sok leungiteun

            Paparikan di luhur diwangun ku opat padalisan; dua cangkang, dua eusi. Padalisan kahiji dina cangkang, padeukeut sorana jeung padalisan kahiji dina eusi. Kitu deui padalisan kadua dina cangkang, padeukeut sora jeung padalisan kadua dina eusi. Sora tungtung padalisan kahiji dina cangkang, murwakanti jenung sora tungtung padalisan kahiji dina eusi.

            Ditilik tina eusina, paparikan ogé dipasing kana tilu golongan; Nya éta paparikan silih asih, piwuruk, jeung sesebréd.

1)      Paparikan silih asih, nya éta paparikan anu eusina silih asih, cinta, atawa birahi. Contona;

Meuncit meri dina rakit

Boboko wadah bakatul

Lain nyeri ku panyakit

Kabogoh direbut batur

            Samping hideung dina bilik

            Kumaha nuhurkeunana

            Abdi nineung ka nu balik

            Kumaha nuturkeunana

2)      Paparikan piwuruk, nya éta paparikan nu eusina piwuruk

            Ka kulah nyiar kapiting

            Ngocok lobak bobodasna

            Ulah sok liar ti peuting

            Osok loba gogodana

                        Kanikir siki kanikir

                        Cangkudu beunang panimui  

                        Kapikir beuki kapikir

                        Hirup kudu loba élmu

3)      Paparikan sesebréd, nya éta paparikan nu eusina banyol atawa lulucon

            Itu gunung ieu gunung

            Diadukeun pakbeledug

            Itu pundung ieu pundung

            Marebutkeun mojang budug

                        Daun hiris dibeungkeutan

                        Dibawa ka juru leuit   

                        Anu geulis ngedeukeutan

                        Hayangeun dibéré duit

C. Wawangsalan

            Wawangsalan téh nya éta karangan anu diwangun ku sindir jeung eusi. Dina sindir diwangun deui ku cangkang jeung wangsal. Anu dijieun wangsalna téh tara ditétélakeun, tapi kudu ditéangan dina bagian eusi

            Contona;

            Abdi téh kapiring leutik

            Kaisinan ku gamparan             (pisin)

                        Alun-alun pileuweungan

                        Gagal temen mun teu jadi       (tegal)

            Areuy leuweung mérang daun

            Ulah sok japilus galih              (pulus)

                        Awi ngora téh jaradi

                        Temah matak jadi liwung        (iwung)

            Aya nu dianjing cai

            Aya nu dihéroan         (séro)

                        Ayeuna gé séréh tegal

            Engkang mah sok matak peurih          (eurih)

                        Bangkong lodor meuntas jalan

                        Titis tulis bagja awak              (bayawak)

            Bén tang baranang di imah

            Samar bisa tepung deui           (damar)

                        Beulit cingir simpay tangan

                        Ulah lali ka sim abdi   (ali)

            Cakcak gedé kadal bilik

            Ulah dipaké mokaha   (toké)

                        Jampana bugang dadakan

                        Panasaran diri abdi      (pasaran)

            Kadeuleu langir caina

            Kayap-keyep anu geulis          (keuyeup)

                        Laleur hideng panyeureuhan

                        Kilangbara urang jadi              (bangbara)

¨BASA RAKYAT DINA PROSA (DONGÉNG)

1. Perkara Dongéng

            Dongéng nya éta carita rékaan anu méré kesan pamohalan tur ukuranana parondok. Mémang aya ogé dongéng anu kesan pamohalanana téh teu karasa, nya éta dongéng- dongéng anu nyaritakeun kahirupan sapopoé, upamana dongéng Si Kabayan.

            Kesan pamohalan dina dongéng, upamana baé dina carita fabel (ngeunaan sasatoan) nu bisa nyarita kawas manusa. Eusi dongéng téh umumna ngandung atikan moral. Upamana baé jalma bener tangtu meunang pahala, jalma salah tangtu cilaka.

            Palaku dina dongéng mah bisa saha baé, bisa sasatoan, tatangkalan, manusa, gunung, jin, siluman, jsb. Aya kalana latar tempat jeung latar waktuna ogé ngandung unsur pamohalan, atawa henteu luyu jeung sajarah.

2. Papasingan Dongéng

            Dumasar kana eusina, dongéng téh bisa dipasing-pasing jadi sababaraha golongan. Nya éta; (1) Dongéng sasatoan. (2) Dongéng sasakala. (3) Dongéng babad; (4) Dongéng jelema biasa; (5) Dongéng paranabi/ wali; (6) Dongeng pieunteungen; (7) Dongéng pamuk.

      1. Dongéng Sasatoan ( fabel )

          Dongéng sasatoan ( fabel ) nya éta dongéng anu palakuna sasatoan sarta paripolahna dicaritakeun kawas jelema, upamana baé bisa nyarita jeung ngagunakeun akal pikiran. contona dongéng-dongéng Sakadang Kuya jeung sakadang Monyet atawa dongeng Sakadang Peucang, jsb.  

          Dongéng-dongéng Sakadang Kuya jeung Sakadang Monyet téh bisa jadi mangrupa dongéng sasatoan pituin urang Sunda. Béda jeung dongeng-dongeng anu palakuna sato séjén. Dongéng-dongéng Sakadang Peucang, upamana, hirupna dina sastra téh mangrupa pangaruh pangaruh tina sastra Jawa.

  2. Dongéng Sasakala ( legénda )     

          Dongeng sasakala ( legénda ) nya éta dongéng anu eusina nyaritakeun asal-muasalna kajadian hiji tempat, barang sasatoan atawa tutuwuhan. Contona dongéng “ Sasakala Situ Bagendit “, “ Sasakala Gunung Tangkuban Parahu “,  jeung “ Sasakala Talagawarna “ nu nyaritakeun asal-muasalna hiji tempat ( situ jeung gunung ); “ Sasakala Maung Panjalu “, “ Sasakala Uncal Tandukan “ ( sasatoan ), “ Sasakala Paré ” ( tutuwuhan ), jeung sajabana.

      3. Dongeng Babad ( Sage )

          Anu dimaksud dongéng babad ( sage ) téh nya éta dongéng anu eusina nyaritakeun kajadian atawa jelema anu ngandung unsur sajarah. Upamana baé “ Dongeng Kéan Santang “, “ Dongeng Séh Abdul Muhyi “, “ Dongéng Prabu Siliwangi “, “ Dongéng Dipati Imbanagara “, “ Dongéng Sunan Permana di Puntang “, jeung sajabana.

4. Dongéng Kahirupan Jalma Biasa ( Parabel )

    Dongéng Kahirupan Jalma Biasa ( Parabel ) nya éta dongéng anu eusina nyaritakeun jalma biasa. Conto anu paling kamashur dina Sastra Sunda nya éta dongéng-dongéng Si Kabayan.

Tokoh Si Kabayan kacida dipikawanohna ku urang Sunda. Gambaran umum ngeunaan Si Kabayan nya éta jalma anu ngedul tapi loba akal. Malah aya anu nyebutkeun “ jelema bodo tapi pinter “ . Salian ti eta, Si Kabayan oge dianggap tokoh lucu. Nepi ka loba anu nyieun carita lulucon anu ngagunakeun tokoh Si Kabayan.

Dongéng-dongéng Si Kabayan anu populer di kalangan masyarakat Sunda di antarana “ Si Kabayan Ngadeupaan Lincar “, “ Si Kabayan Ngala Nangka “, “ Si Kabayan Ngala Tutut “, jeung “ Si Kabayan Kasurupan “. Salian ti éta, loba dongéng-dongéng Si Kabayan rékaan anyar; atawa carita anu ngagunakeun tokoh Si Kabayan saperti “ Si Kabayan Jadi Dukun  “ beunang Moh. Ambri ( saduran tina “ Tabib Titiron “ beunang moliere ), “ Lebé Kabayan “ beunang Ahmad Bakri, jeung serial “ Si Kabayan Jeung Raja Jimbul “ beunang Min Rasmana.

5. Carita Paranabi/Wali

    Carita Paranabi/Wali teh kaasup kana mite nyaeta carita anu eusina patali jeung kapercayaan masarakat kana bangsa lelembut atawa hal-hal anu gaib.

    Dina ieu pedaran, husus ngeunaan carita parita/wali henteu disebut dongeng paranabi/wali, saperti nu aya ina GBPP. Ari sababna, bisi salah tapsir, yen carita paranabi/wali teh ngan saukur dongeng wungkul anu mangrupa carita rékaan. Padahal anu dimaksud di dinya mah nya éta carita-carita anu eusina nyaritakeun perkara anu aya patalina jeung paranabi/wali. Upamana baé ngeunaan kasaktén jeung wewesén parawali. Naha éta téh carita rékaan atawa dongéng wungkul atawa enya-enya kajadian ? Jawabanana pasti rupa-rupa, luyu jeung kayakinan masing-masing. NU matak dina ieu pedaran mah henteu ngagunakeun istilah “ dongéng “, tapi “ carita “.

Di masarakat urang, carita paranabi/wali teh hirup tur sumebar nepi ka kiwari. Upamana baé carita ngeunaan Nabi Hidir, carita-carita sabudeureun Sunan Gunung Jati katut Walisanga séjénna, Séh Abdul Kodir Jaelani, jeung sajabana.

6. Dongeng Pieunteungeun

    Anu dimaksud dongéng pieunteungeun di dieu nya éta dongeng anu eusina mangrupa tuladan pikeun manusa. Bisa dongéng sasatoan, dongéng jalma biasa, jeung sajabana.

7. Dongeng Pamuk

    Anu dimaksud dongéng pamuk téh nya éta dongeng anu myaritakeun kagagahan atawa kasaktén hiji jalma, tur biasana aya patalina jeung tokoh atawa kajadian sajarah. Contona; Wewesén Aki Sayang Hawu nu dicutat tina Babad Sumedang.

§ BASA RAKYAT DINA MANTRA

            A. Perkara Mantra

            Ditilik tina wangunna mantra téh mangrupa puisi (wangun ugeran). Sok sanajan teu matok aturanana atawa teu ditangtukeun guru laguna (sora engang panuntung), guru wilangana (jumlah engang dina padalisan), jeung jumlah padalisan dina unggal padana. Ugeran atawa aturan puisi téh bakal karasa upama dibaca (dipapatkeun). Dina éta mantra,  bakal aya wirahma jeung purwakanti.

            Purwakanti jeung wirahma nu aya dina mantra téh lain ngan saukur mubanda ajén inajén kaéndahan (estetis) wungkul, tapi aya maksud-maksud anu leuwih jero ti éta, nya éta ngandung kakuatan gaib (magis). Basa anu digunakeunana ogé kawilang ahéng, sipatna eksitoris atawa hésé ditangkep maksudna.

            Eusi mantra anu dianggap ngandung kakuatan gaib téh dipapatkeun ku nu boga maksud hayang meruhkeun nu séjén atawa nanjeurkeun kakuatan jeung komara pribadi.

            Tujuan digunakeunana mantra téh di antarana pikeun ngawasa sukma nu lian, sangkan diri pinunjul, sangkan padamikaasih, sangkan bedas, salamet, gedé sima, jsb.

            B. Gelarna Mantra

            Numutkeun sawatara ahli, mantra téh gumelarna dina mangsa animismeu/dinamismeu, raket patalina jeung kapercayaan urang Sunda alam harita. Dina kamekaranana, kapangaruhan ku ageman urang Sunda sapandeurieunana. Hal éta kapanggih dina sawatara mantra anu ngagunakeun kekecapan basa Arab. Bisa jadi sahiji bukti, sanajan urang Sunda geus ngagem Islam, tapi henteu ngaleupaskeun sagemblengna kapercayaan warisan karuhunna.

            C. Papasingan Mantra

            Ditilik tina fungsi jeung suasana ngedalkeunana, nu kaasup kana mantra téh nya éta; jangjawokan, asihan, singlar, ajian, jampé, jeung rajah. Conto;

           

            1. Asihan

            Asihan disebut ogé pélét. Dpapatkeun sangkan nu séjén mikaasih. Conto;

ASIHAN SI BURUNG PUNDUNG

Nu cunduk bayu Si Anu

Nu datang atmana Si Éta

Reujeung satineung jeung aing

Mangka datang jeung ragana

Mangka cunduk jeung bayuna

Mangka naranya jeung satineung

Mangka nunggal atmana

Iya rasa niraIya rasa nisunSaking purba ning pangéran

Asih ka asih awaking

Nu bogoh paboro-boro

Nu hayang paheula-heula

Nu beuki pagiling-giling

Nu bayu pagulung-gulung

Nya atma paheula-heula

Mangka reujeung satineung

Da tungkul geusan jeung sukma

............... jeung saterusna

            2. Ajian

            Ajian téh dipapatkeun kalawan maksud pikeun kakuatan, kasaktén, kabedasan, jeung sajabana. Contona;

AJIAN KABEDASAN

Sang Balégadung bakaling Jagat

Sang Balégading bakaling langit

Sang Baléputih bakaling bumi

Sakata hé nyawa punika

Ana ingsun kabéh

Ya ingsun karsa datulloh

(Moh. E. Idris, Wanayasa)

            3. Singlar

            Singlar dipapatkeun maksudna pikeun nyinglar atawa nyingkahan hal-hal anu teu dipikahayang, saperti kasakit, siluman-silemin, jeung sajabana. Contona:

SINGLAR HAMA PEPELAKAN

Seuri celeng bang celeng bang Palembang

Geura los geura leumpang

Ka sabrang ka Palembang

Ka kajagi ka patani

Ka batan ka tulangbawang

Ka nu héjo lolopongan

Ka nu hideung siga nila

Di dinya kahanan sira

Istan! Istan! Istan!

            4. Jampé

            Jampé dipapatkeun/dipaké pikeun ngubaran atawa ngaleungitkeun kanyeri, kasakit, atawa kabiasaan anu teu hadé supaya jadi hadé, cageur, jsb. Contona;

JAMPÉ KA BUDAK NU SOK CEURIK BAÉ

Nyi Ara-ara

Nyi Iri-iri

Ulah sok jail ka adi

Tuh, da sia bawa ngajadi

Jep, meneng si jabang bayi

            5. Rajah Pamunah

            Rajah pamunah dipapatkeun maksudna sangkan salamet, henteu kakeunaan ku hal-hal anu teu dipikahayang, saperti barang aya nu maling, keuna ku panggawé batur.

RAJAH PAMUNAH BISI HARTA BANDA

KEUNA KU LONGLONGAN

Bismillahirrohmanirrohim

Nini Raja Puhara

Aki Raja Puhara

Ulah iri ka pepelakan aing

Maring paré maring sipat sajeneng

Kalawan ingsun sasipat

Kalawan ingsun maujudMaring datulloh

Seuri asih ka bangsa tunggal

Seuri suci mulya badan

Sampurna tunggal iman

Ambu pancering iman

Bapa tangkaling iman

Aing gagang iman

            6. Jangjawokan

            Jangjawokan dipapatkeun pikeun ménta kasalametan. Upama arék indit-inditan, ngamimitian hiji pagawéan, jrrd. Contona;

JANGJAWOKAN NYIUK BÉAS

Siuk dengdeng siuk langgeng

Nu hurip ulah keuna ku gingsir

Nu langgeng ulah keuna ku owah

Mangka tetep mangka langgeng

Langgeng di paniisan

Berkah solawat salam

Wassolatu wassalamu alaikum

Wa rohmatulloh wa barokatuh